Każdy organizm, nawet jednokomórkowy, ma tendencję do powtarzania czynności (zachowania), które zostało nagrodzone. Zaś unikać będzie czynności (zachowań), po których doświadczyło bólu, cierpienia. To prosty system behawioralnego uczenia się oparty na nagrodach i karach.
W naszym mózgu funkcjonuje obszar określony jako układ nagrody. Kiedy jest on pobudzany odczuwamy przyjemność, radość, satysfakcję i tworzy się tendencja, by zachowanie (czynność), w wyniku której układ nagrody został pobudzony, powtarzać w celu uzyskania podobnego do poprzednio uzyskanego efektu.
Przypomnę eksperyment, w którym uczestniczyły nieszczęsne myszy. Badacze podłączyli myszkom elektrody w obszarze nagrody i udostępnili im dźwignię. Kiedy dźwignia została naciśnięta, pobudzany był układ nagrody u myszy. Po jakimś czasie penetrujące klatkę myszy, przypadkiem naciskały dźwignię. Zaczynały ją naciskać coraz częściej. W końcu pochłonięte naciskaniem dźwigni, nie jadły, nie piły, aż padały z wycieczenia. Wstrząsające, prawda ?
U nas, ludzi, mechanizm uzależnienia jest bardziej skomplikowany, ponieważ jesteśmy istotami myślącymi, czującymi emocje, planującymi, przewidującymi. Jednak nadal nade wszystko dążącymi do szczęścia lub choćby po prostu do dobrego samopoczucia.
Dobre samopoczucie możemy osiągać na trzy sposoby. Poprzez pobudzenie, relaks lub fantazjowanie
- Pobudzenie można osiągnąć robiąc coś szalonego, jak szybka jazda na motorze, zjazd rollercoasterem, skok na bungie itp. Ale ten sam efekt dają również niektóre narkotyki (jak kokaina, amfetamina) i alkohol.
- Relaks można osiągnąć różnymi metodami: poprzez ćwiczenia relaksacyjne, medytacje, gimnastykę, słuchanie muzyki relaksującej, spacer w lesie czy nad morzem itp. Także niektóre leki (na przykład benzodiazepiny), narkotyki (np. opioidy jak heroina, morfina, kodeina itp.) i alkohol dają poczucie odprężenia, relaksu, łagodzenie bólu.
- Fantazjowanie można osiągnąć poprzez wyobrażanie sobie czegoś, czytając książki, oglądając filmy, marząc. Także niektóre narkotyki (np. LSD) oraz alkohol dają podobny efekt.
Czy coś zauważyliście? Pomimo, że od alkoholu uzależnia się około 15% go używających, ta właśnie substancja pozwala osiągnąć poczucie dobrostanu zarówno osobom, które preferują relaks, jak i tym, którzy lubią mocne wrażenia, także i tym, którzy lubią się oddawać fantazjom. Niebezpieczny środek… Tym bardziej niebezpieczny, że spożywanie alkoholu jest społecznie i kulturowo akceptowaną formą spędzania czasu. W niektórych środowiskach nie picie alkoholu może być przyczyną odrzucenia społecznego. A to surowa kara (jak wiadomo zachowań, po których nastąpiła kara unikamy w przyszłości).
A więc wiemy dlaczego przynajmniej na początku osoba coraz częściej i coraz regularniej sięga po swoją wybraną odżywkę (sposób), aby osiągnąć poczucie dobrostanu.
O mechanizmie powodującym psychiczne uzależnienie napiszę w kolejnym poście.
Autor: Anita Komorzycka